Tekst van Roland van Vliet, uitgesproken bij de opening van de expositie “Binnenwerelden”
Hierbij wil ik heel graag openen de tentoonstelling van Kim Zeegers, Winnie Teschmacher en Michiel Gieskens.
Theater
Kim Zeegers heeft altijd als theaterregisseur gewerkt waarbij ze met name streefde naar het transparant maken naar objectieve verhoudingen tussen mensen. En nu is zij als schilder en filmmaker werkzaam waarbij zij veel sterker op een subjectieve wijze dat wat ze waarneemt en in haar gevoel tot impuls is gekomen in een beeld tot uitdrukking brengt.
Portretten
Kim heeft portretten gemaakt en ook filmportretten en in die portretten is heel kenmerkend dat het gezicht centraal staat. De gevoelige grens tussen binnen en buitenwereld en voor de filmportretten is het heel kenmerkend dat ook de hele omgeving van de persoon meewerkt als het ware een gezicht vormt voor deze persoon omdat alles wat in deze omgeving geconfigureerd is ook een uitdrukking is van wat in het innerlijk van deze persoon leeft. Het is heel boeiend dat kim deze beide, de meer verstilde portretten en de bewegende filmportretten in relatie tot de omgeving beide in deze expositie centraal heeft gesteld.
Nu is dat toch eigenlijk een van de meest bijzondere momenten dat je een mens kunt aanschouwen van gelaat tot gelaat. En Kim heeft en grote interesse voor de mens. Ik zou zeggen een grote liefde voor de mens en weet zo lang te observeren door middel van haar camera, zo lang een gevoelige waarneming te ontwikkelen, dat ze de wezensaspecten van iemand aan het licht kan brengen of filmisch vast kan leggen, en daarmee een mogelijkheid geeft het wezen van iemand te kennen. Die hele ruimte tussen de ene mens en de andere mens is een ruimte of een tussenruimte waar de ontmoeting kan plaatsvinden en waar het maar helemaal afhankelijk is van het feit hoe iemand zich opstelt ten opzichte van de ander, wat er dan aan ontmoeting zou kunnen plaatsvinden. En KIm streeft heel sterk, en dat zie je in haar hele werk, in een grote mate van onbevangenheid en verwondering te zijn, je ziet bij haar dat ze niet vanuit een oordeel de werkelijkheid benadert, de ander benadert, maar als het ware de ander uit zichzelf laat worden, uit zichzelf laat spreken. En dit is op zichzelf al een hele grote bijdrage aan überhaupt de menselijke omgang met elkaar. Je zou kunnen zeggen, als je iemand ziet, Sartre sprak er al over, kan het makkelijk gebeuren dat je met je blik de ander objectiveert, de ander gevangen neemt en dat je een bepaalde wilsintentie tot de ander hebt die niet aan de ander recht doet, maar vanuit het eigen belang de ander annexeert in het geheel van begeerten. Juist dat veroorzaakt dat er geen ontmoeting mogelijk is. Kim maakt zich los van die blikdominantie, de terreur van het gevangen nemen van de ander, wat je overal in onze samenleving kunt waarnemen, en komt tot die oorspronkelijke nieuwheid de ander te laten zijn in de resonantie van zijn eigen wezen. En je zou kunnen zeggen, als je op die wijze onbevangen waarneemt is eigenlijk al het eerste beeld wat je van iemand hebt al een intuïtie van de wezensaspecten die zo iemand vertegenwoordigd.
Binnenwerelden
Je kunt zeggen de mens is eigenlijk zowel binnenwereld als buitenwereld. De titel die Kim aan deze expositie gegeven heeft is ook Binnenwerelden en hier kan de ene binnenwereld de andere binnenwereld ontmoeten. Het merkwaardige van de mens is, dat de mens in het gezicht met name, precies het grensvlak is tussen binnen en buitenwereld. En de oude grieken hebben dat al genoemd dat de persoonlijkheid van de mens de persona is, in zekere zin het masker en dat daar achter nog een heel andere wereld zich kan openbaren. De vraag is dat is in hoeverre het masker, dat is de mens zoals de mens naar buiten zou willen treden in overeenstemming is met de mens zoals die van binnen is. En door middel van maskers is het ook heel makkelijk mogelijk een leugenachtige vorm van communiceren mogelijk te maken. Je zou kunnen zeggen, ja is het dan mogelijk dat het masker, of de persona werkelijk kan samenvallen met het wezen van iemand. Of ligt hierin dan ook niet de persoonlijke groei dat je masker steeds meer in overeenstemming is met diegene die je eten diepste bent. En Kim is op zoek naar die vorm van wezenscontact.
Spiegel
Je kunt zeggen als je een mens ziet of als je jezelf in de spiegel ziet dan wordt je eerst geconfronteerd het beeld zoals mensen je van buiten af kunnen zien. Je zou kunnen zeggen, dat valt in zekere zin samen met het zelfbeeld. Het spiegelbeeld van jezelf is het zelfbeeld innerlijk. Maar dan is het mogelijk dat je nog dieper kunt gaan en zelfs als je jezelf in de spiegel ziet je zou kunnen dat is toch merkwaardig, dat zwart in het midden, dat het zwart in zichzelf dat eigenlijk geen vorm kent, dat dieper daar is iets wat je eerder vormloos zou moeten noemen en wezenlijk. En dat is ook waar Winnie Teschmacher zo sterk naar zoekt en in haar werk tot uitdrukking brengt. Voor Winnie, en dat zal waarschijnlijk ook de keuze zijn geweest dat Kim Winnie heeft uitgenodigd, is het van belang tot in de diepte van je wezen door te dringen, dat zo helder en doorzichtig te worden, dat het licht volledig daardoorheen komt. En dat je vanuit die lichtvervulling, werkelijk in het eeuwig nu zou kunnen leven. En heel apart het werk dat Winnie hier laat zien ‘Everything changes and moves’ een pendel precies boven de I Ching lijkt tot uitdrukking te brengen dat je eigenlijk pas dan werkelijk in het eeuwig nu bent overeenkomstig met je wezen als je het vermogen hebt om voortdurend mee te beweging met de beweging van de werkelijkheid. Alles in de werkelijkheid is in voortdurende beweging. Op het moment dat je dat zou willen stil leggen, wat je door middel van het denken zou kunnen doen is de werkelijkheid als verder bewogenen ben je weer te laat. In dit opzicht is het denken altijd te laat, en hoort het denken bij het verleden. Maar daar waar het mogelijk is om met een volledige ongedeelde aandacht volledig aanwezig te zijn zijnde voortdurend zich vernieuwende werkelijkheid, betekent dat eigenlij dat je bewegingsloos iedere beweging mee voltrekt.
Diepte
En Kim zoekt dat ook in de mens. Kim voelt die diepte in ieder mens, die mogelijkheid om zo vereend te zijn met hele werkelijkheid. En je kunt ook zeggen dat gezicht als grensvlak, als gevoelig grensvlak tussen binnen en buiten dat is ook op een zeer bijzondere wijze tot uitdrukking gebracht door video kunstenaar Michiel Gieskens. De titel van zijn werk is “Manna”. Je ziet dan dat op de rug van een persoon deeg wordt gekneed en dat uiteindelijk leidt tot het reizen van het brood zelf en de wijze waarop Michiel dat doet is zo dat je het gevoel krijgt dat het een organische beweging is waarbij de mens samenvalt met zijn omgeving. Waar het geestelijke manna, waar ook de joodse mensen over gesproken hebben, dat kwam neer druppelen in de woestijn, nu als het ware van boven af, van buitenaf kan aanraken het manna in de mens, overeenkomstig met de ruggenwervel kolom. De wijze waarop het brood gekneed wordt is bijna de wijze waarop het wereld al, het menselijke lichaam in harmonie brengt met zichzelf.
Levinas
Wat me erg aanspreekt in het werk van Kim dat zij zoekt naar wat Levinas noemt het gelaat, het menselijke gelaat en Levinas heeft in zijn boek “totalite est infini” uitgesproken dat ieder moment als je een oordeel vormt over de ander, dat op dat moment je de ander eigenlijk altijd te kort doet. In zekere zin is het een vorm van totalitair denken. Waarbij je te vroegtijdig de ander samenvat.
En hoe kun je de ander samenvatten met begrippen uit het denken, terwijl het wezen van de mans in zichzelf oneindigheid is, eigelijk zich aan iedere begrip onttrekt, en op het moment dat en een oordeel over de ander uitspreekt heb je het mysterie van de ander gedood. Wat Kim doet is dat ze zich wil open voor het gelaat en weigert de vooroordelen, en zelfs ieder oordeel over de ander is een vooroordeel, daarvan uit te gaan en zich werkelijk te openen voor de oneindigheid die in de ander sluimert en de oneindigheid die zelfs in bepaalde wezensaspecten van de ander tot uitdrukking komen daar ze een kleur krijgen door bepaalde wezensaspecten van de ander maar het is die oneindigheid zelf die bij Kim de mogelijkheid geeft werkelijk in een wezensontmoeting met de ander te komen. Je zou kunnen zeggen de mens is eigenlijk een kunstwerk, want iedere handeling die hij verricht, ook als is die misschien zelfs gedetermineerd, dan is het half bewust, iedere handeling die de mens verricht, zeker als het bewust is, is een kunstzinnige uiting van van het het mens zijn. En de kleur die je geeft vanuit je eigen menszijn is de kleur waardoor de oneindigheid op bijzondere wijze, onpersoonlijk en tegelijkertijd persoonlijk, de ander tegemoet komt.
Voetwassing
En dit is misschien ook wel dat wat je de geïncarneerde logos, de beweging van de voetwassing heeft genoemd, dat hij zich neerboog voor de medemens om hem de voeten te wassen, eigenlijk de uitdrukking is voor het feit dat hij een dankbaarheid voelt dat deze mensen zijn liefdesoffer willen aannemen anders zou zijn liefdesoffer geen enkele betekenis hebben. De hoogste buigt zich voor het laagste, de omgekeerde hiëarchie van de liefde, de leider is werkelijk de dienaar van de groep. Je zou kunnen zeggen, deze beweging van de voetwassing is dat wat Kim doet. Ze probeert door te dringen in het wezen van de ander en haar innerlijk zielengebaar is in overeenstemming met de voetwassing. Je krijgt het gevoel als je een filmportret van jezelf ziet dat je een schaamte voelt naar jezelf omdat Kim zo sterk heeft geprobeerd werkelijk het wezen tot uitdrukking te brengen, dat iemand met zo’n dankbaarheid naar het wezen van de ander een portret kan maken van de ander dat zoiets wat werkelijk van een ongelofelijke betekenis is als je zoiets zou mogen ontvangen. De voetwassing is de diepe eerbied die je voelt voor het wezen van de ander. Ik geloof dat onze hele cultuur niet verder komt als we niet leren die mogelijkheid naar elkaar tot uitdrukking te brengen. Dat waar je ook staat waar je ook bent door de straten van de stad wie je ook tegenkomt dat kan voelen in ieder mens schuilt de oneindigheid
En op heel bijzondere wijze krijgt het door deze persoonlijkheidskleur en vorm. Ik denk dat Kim ons leert een kunstzinnige waarneming te ontwikkelen en ik denk dat dat ook de opdracht is van de kunstenaar, de mens te leren een kunstzinnige waarneming te ontwikkelen, dat je als toeschouwer van een kunstwerk zelf kunstzinnig wordt omdat het kunstwerk je openbreekt.
En zo laat Kim ons openbreken in haar ontmoeting van haar medemens. En hierin heb ik werkelijk het idee dat deze tentoonstelling een bijdrage is aan de hele mogelijkheid de ander te ontmoeten in haar diepste en ware wezen.
De wijze waarop Kim kunstzinnig de mens waarneemt liet bij mijn een gedicht ontstaan wat ik hier graag zou willen voordragen.
Gezicht
Schruivers over de waterspiegel,
tasten de rivierbodem af,
alleen de diepte is de hoogte.
Onder de dobber hangt de haak
die deint onder de wind van het water,
doelloos ondanks alle punten van inkt,
het water is de overgang,
of de bandbreedte van het gevoel,
daar bewegen scharnierdieren,
visvuisten, schelle scholen,
schichtige schachtbewoners ijlen weg,
ruisen van striemende stromen,
uit de ogen welt oneindigheid,
alle vorm geboren uit het vormloze,
onvermoede diepten van liefde.Roland van Vliet 2007
.